Het gemaal Haarrijn met dienstwoning is gelegen in Haarzuilens aan de grens van de polder Haarrijn. Bereikbaar via de Thermaterkade aan het eind van een lange smalle geasfalteerde weg, binnen de gemeente Utrecht.

Het gemaal met dienstwoning (verder: ensemble genaamd) is eigendom van het Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden. Het ensemble is een representant van de bouw van kleinere gemalen met pomp en elektromotor. Het bestaat uit een pompkelder en bovenliggende machineruimte met de verticaal geplaatste motor. De beheersing van het water maakte de aanleg van nieuwe elementen, zoals dijken, duikers, sluizen en gemalen, noodzakelijk: enerzijds door de veranderingen in het landschap en anderzijds door de klimaatverandering waardoor ingrepen in de ontwikkelingen in de beheertechnieken onafwendbaar waren.

De buiten gebruikstelling van het gemaal zelf roept de vraag op wat er mee kan of moet gebeuren. Immers een buiten gebruik gesteld gemaal heeft voor een waterschap geen functionele waarde meer en daar mogen dan ook geen kosten meer aan verbonden zijn. Echter in de wetenschap dat met het beheren van het water het land gevormd wordt, kan dit betekenen dat een dergelijk object van cultureel belang is. Daarbij rijst de vraag of er reden is een dergelijk object in stand te houden en op welke manier dat dan kan. Om daarover een beslissing te kunnen nemen, kan zijn betekenis als geschiedkundig ensemble van belang zijn.

In het sterk verstedelijkte gebied rondom Utrecht is een bijna uniek poldergebied aanwezig. In 1949 is het elektrische gemaal Haarrijn gebouwd ter vervanging van een windmolen aan het einde van de Thermaterkade in Haarzuilens. De Thermaterkade is historisch gezien een scheidingsweg tussen de ontginning van de Hooge Haan en de polder Haarrijn.

De culturele betekenis van dit gemaal worden gevormd door de kenmerken van bescheiden architectuur en ensemblewaarde van het totale complex: de zorgvuldige, sobere doelmatigheid en gaafheid, en de opzet met het lagere en hogere bouwdeel. De geschiedenis van de Thermaterkade met dit met bomen beplante ensemble geeft de geschiedenis weer van waterbeheersing van een polder dat is beïnvloed bij de bouw van Haarzuilens in de 19de eeuw. Het gemaal heeft in de geschiedenis van waterbeheersing in het landschap van deze polder dan ook een grote belevingswaarde, die in dit gebied niet geëvenaard wordt. Het gemaal Haarrijn verdient derhalve een positie als onderdeel van de geschiedenis van bemalingstechniek uit de wederopbouwperiode. Daarom is het de moeite waard om dit ensemble in stand te houden in een herkenbare vorm. De geschiedenis van de polder en het ensemble in de omgeving waarin het zich thans bevindt, heeft een hoge waterstaatkundige kwaliteit als geschiedenis van deze polder. Maar wel bijzonder aanwezig als ijkpunt van waterbeheersing.

Al met al zou het maatschappelijk gezien nuttig zijn om de culturele betekenis van het complex, maar ook van de kades en de polder als geheel met duidelijke publicatie(s) in samenhang met bijvoorbeeld een fiets-/wandelroute aan het publiek kenbaar te maken.