Stichting en installaties
Het gemaal Dongerdielen is in 1930 gesticht door het toenmalige waterschap De polders van Oost-en West Dongeradeel. De installatie bestaat uit drie horizontale schroefpompen, fabrikaat Gebr.Stork & Co. met een capaciteit van 304 m3/min. Elk, bij een opvoerhoogte van 2,00 m. Via rechte tandwielkasten, fabrikaat Stork, worden de pompen aangedreven door in 1981 nieuw geplaatste elektromotoren, fabrikaat Schorch. In dat jaar zijn tevens de pompen gereviseerd en is het maalbedrijf geautomatiseerd. De aanwezige vacuüminstallatie is nog origineel.

Situatie en ensemble
Het gemaal Dongerdielen was oorspronkelijk, voor de afsluiting van de Lauwerszee in 1969, een zeegemaal. Het bemaalt de polders Oost-en West Dongeradeel en is gelegen aan de Zuider Ee, naast een uit 1671 daterende schutsluis. Lozing vindt plaats, via een passage door de voormalige zeedijk, op de Raskes, die uitkomt in het Lauwersmeer. Via een ophaalbrug over de sluis is een aan de overkant gelegen, later gebouwde, dienstwoning bereikbaar. De directe omgeving van het gemaal is sinds de stichting nauwelijks veranderd. Het terrein rond het gemaal wordt met een, in samenhang met het gemaal ontworpen, hekwerk van de weg gescheiden. Naast het gemaal bevindt zich een via een trap bereikbare ondergrondse aanlegsteiger voor een kleine boot.

Gebouw
De onderbouw bestaat uit een gewapend betonconstructie waarin zich de instromingen naar de pompen bevinden. Hierop staat de bovenbouw, welke bestaat uit een machineruimte met een rechthoekige plattegrond met aan beide korte zijden een identieke uitbouw, eveneens met een rechthoekige plattegrond. Deze beide uitbouwen zijn, zowel in hoogte als oppervlakte, kleiner dan het hoofdgebouw en bevatten de entree, het transformatorstation en diverse andere dienstruimten. De dragende gevels zijn opgetrokken met in Vlaams verband gemetselde geelbruine baksteen. De lange gevels aan de in-en uitstroomzijde bevatten hoge en smalle stalen ramen. Een zeer brede en ruim overstekende houten goot vormt een markante overgang tussen de langsgevels en het dak. De drie daken zijn afgewerkt met blauw gesmoorde verbeterde Hollandse pannen. Het gaaf bewaard gebleven interieur bevat speciaal ontworpen deuren en een lambrisering van geel geglazuurde baksteen met een groene bovenrand. De architectuur is kenmerkend voor de jaren dertig van de 20e eeuw.

Waardestelling
Het gemaal Dongerdielen is van belang voor de bemalingsgeschiedenis van Nederland als voorbeeld van een middelgroot poldergemaal, vroeger zeegemaal, met door elektromotoren aangedreven horizontale schroefpompen. De kenmerkende en gaaf bewaarde architectuur, wat betreft de binnen- en de buitenzijde, en het onderdeel zijn van een waardevol ensemble vergroten de waarde.