Stichting en installaties
Het gemaal Zeeburg werd in 1943 gesticht. Tot 1965 beschikte het over drie identieke horizontale schroefpompen van Stork-Werkspoor met verstelbare waaiers. Hierdoor kon met dezelfde pompen zowel in- als uitgemalen worden met een totale capaciteit van 2.400 m³ water per minuut, bij een opvoerhoogte van 1 meter. In 1965 werd voor de hoogwaterbemaling van het toenmalige hoogheemraadschap Amstelland een vierde horizontale schroefpomp met een capaciteit van 1.000 m³ per minuut bijgeplaatst. In het bouwkundig ontwerp voor het gemaal was reeds met de mogelijkheid daarvoor rekening gehouden. De pompen worden via rechte tandwielkasten aangedreven door Smit-Slikkerveer elektromotoren. De drie oorspronkelijke motoren hebben een vermogen van 300 kW en de in 1965 bijgeplaatste motor heeft een vermogen van 370 kW. Het gemaal is in de periode 1979-1982 geautomatiseerd.Bediening en controle vinden plaats vanuit de centrale controleruimte op de Rioolwaterzuiveringsinrichting-Oost.

Situatie en ensemble
Het gemaal ligt aan het einde van het Lozingskanaal naast de Zeeburgerdijk. Daarachter bevinden zich een voorboezem, het Amsterdam-Rijnkanaal en het IJmeer. Via een sifon onder het Amsterdam-Rijnkanaal kan water op het IJmeer en IJsselmeer geloosd worden, of kan juist water worden ingelaten voor de verversing van de Amsterdamse grachten. De oorspronkelijke, uit negen buizen bestaande sifon is bij de opwaardering van het Merwedekanaal tot het Amsterdam-Rijnkanaal vervangen door een uit drie stalen buizen bestaande sifon. Deze laatste is in 2006 vervangen door een nieuwe, dieper gelegen sifon met eveneens drie stalen kokers, elk met een diameter van 3,6 meter en een lengte van 110 meter. Het uitmalen van water vindt alleen incidenteel plaats, als door een te hoog waterpeil in het Noordzeekanaal het water uit de stadsboezem niet op natuurlijke wijze hierop kan afstromen. Sinds de ingebruikname van gemaal IJmuiden in 1975 komen hoge waterstanden op het Noordzeekanaal minder vaak voor, zodat gemaal Zeeburg minder voor de hoogwaterbemaling hoeft te worden ingezet. Hierdoor kan de waterverversing van de Amsterdamse grachten nu bijna iedere nacht plaatsvinden. Er stroomt dan gemiddeld 600.000 m³ water door het grachtenstelsel. Ten noorden van het gemaal bevindt zich de Zeeburgersluis tussen het Lozingskanaal en het Amsterdam-Rijnkanaal.

Gebouw
Het gemaal is gebouwd naar ontwerp van de Gemeentelijke Dienst der Publieke Werken Amsterdam en de architecten C. van der Wilk en J. Leupen. Het gebouw bestaat uit een gewapend betonnen onderbouw waarin zich de zuig- en persleidingen bevinden. Daarop bevinden zich twee rechthoekige bouwvolumes. Het hoogste bouwdeel wordt afgedekt door een vlak hellend betondak met mastiekbedekking en bevat de bedrijfshal, waarin de pompen en motoren zijn geplaatst. Tegen de westelijke langsgevel van dit bouwdeel bevindt zich een lager bouwvolume met een plat dak, waarin zich de transformatorruimten en enige kantoor- en opslagruimten bevinden. Het gebouw is rondom een gewapend betonnen hoofddraagconstructie opgetrokken in baksteen metselwerk in kruisverband. De gevelopeningen zijn thans ingevuld met aluminium puien. In de oostelijke langsgevel bepalen de blauw geschilderde zuigleidingen van de pompen het beeld van deze verder op enkele kleine bovenlichten na geheel blinde gevel. De uiteinden van de sifon onder het Amsterdam-Rijnkanaal bevinden zich onder twee gelijkvormige, in beton en baksteen metselwerk opgetrokken gebouwtjes met een vlak hellend schilddak.

Waardestelling
Het gemaal Zeeburg is van belang voor de geschiedenis van de bemaling in Nederland als voorbeeld van een grotendeels in oorspronkelijke toestand verkerend, groot boezemgemaal met elektrisch aangedreven horizontale schroefpompen. De waarde wordt verhoogd door de zorgvuldige stedenbouwkundige inpassing in het stedelijk gebied, de markante situering op de kruising van het Lozingskanaal en het Amsterdam-Rijnkanaal, het ensemble met de naastgelegen sluis en de sobere maar zorgvuldige architectuur van de gebouwen.