Achtergrond
De polder de Overdie-Achtermeer is de oudste droogmakerij van Nederland, het octrooi tot droogmaking van de Achtermeer werd in 1532 door Keizer Karel V verleend. De eerste drooglegging was van korte duur. Na een tweede drooglegging in 1566 volgde in 1571 de derde drooglegging nadat een jaar daarvoor een dijkdoorbraak had plaats gevonden. In 1573 werd de polder opzettelijk onderwater gezet om de Spanjaarden die Alkmaar belegerden te verjagen. De bemaling vond plaats met behulp van een windmolen, tot deze in 1912 afbrandde. Het toenmalige bestuur van de polder besloot daarop over te gaan op mechanische bemaling. In 1913 werd het nieuwe gemaal, dat op de plaats van de oude watermolen kwam te staan, in gebruik genomen.

Installatie en gebruik
De installatie bestond uit een door Werkspoor Amsterdam geleverde centrifugaalpomp met een capaciteit van 33 m3/min. Bij een opvoerhoogte van 1.60 m. De aandrijving bestond uit een eveneens door Werkspoor geleverde ééncylinder dieselmotor met luchtverstuiving met een vermogen van 20-25 pk. Het gemaal was op dat moment één van de eerste door een dieselmotor aangedreven poldergemalen in Nederland. In deze vorm heeft het gemaal dienst gedaan tot 1988 toen de bemaling door een elektrisch aangedreven gemaal werd overgenomen. De polder was inmiddels grotendeels verstedelijkt waardoor de capaciteit van het oude gemaal niet meer voldoende was. In 1989 is de Stichting Beheer Dieselgemaal polder Overdie- Achtermeer J.J. Schilstra opgericht, die het gemaal dat sinds 1960 in bezit was van de gemeente Alkmaar, in 1991 in eigendom heeft verkregen. Met behulp van vrijwilligers wordt het sindsdien als museaal gemaal beheerd.

Waardenstelling
Het gemaal is enkele jaren geleden door de NGS bij een inventarisatie onder de noemer “Dieselaandrijving… hoe lang nog?” beoordeeld als zeer waardevol, op grond van de criteria Oorspronkelijkheid en Zeldzaamheid. Deze inventarisatie heeft geleid tot het boek “Tussen Stoom en Stroom”. Ook bij een eerder uitgevoerde uitgebreide inventarisatie en waardestelling van de NGS, die leidde tot het boek “Gemalen ... het behouden waard” (2001) bleek het gemaal in zijn typologische hoofdsoort de hoogste waarde te hebben. Voorts is het het oudste gemaal van zijn soort. Bij de waardestelling werden de kwaliteit van de volgende criteria betrokken: opvoerwerktuig, aandrijfwerktuig, ensemble met andere waterstaatkundige elementen, situering en gebouw. De score kwam tot stand door puntentoekenning en weegfactoren op basis van de eigenschappen oorspronkelijkheid, plaats in de ontwikkeling en compleetheid. De hoge waardering voor gemaal Overdie- Achtermeer is geheel in lijn met de aanwijzing van het gemaal tot provinciaal monument door de provincie Noord-Holland in 1994.